Η Βερδικούσια της Ελασσόνας - Έρευνα του Κώστα Μπρούζα

 Η Βερδικούσσα είναι ένας όμορφος ορεινός οικισμός, κτισμένος στις ανατολικές πλαγιές των Χασίων σε μέσο υψόμετρο 900 μέτρων. Απέχει 58-65 χλμ. από τη Λάρισα, ανάλογα με την επιλεγμένη διαδρομή και 25 χλμ. από την Ελασσόνα.

Η φυσική της θέση, ο πετρόκτιστος μεγαλοπρεπής ναός του Προφήτου Ηλιού εντός του οικισμού, το εξίσου μεγαλοπρεπές πετρόκτιστο Δημοτικό Σχολείο, τα στενά πλακόστρωτα (με ωραία σχέδια) δρομάκια με τα όμορφα παραδοσιακά σπίτια και η πολυσύχναστη πλατεία με τα αγέρωχα πλατάνια της είναι μερικά από τα αξιοθέατα της σημερινής Βερδικούσιας (κοινή ονομασία).

Η μεγάλη θρησκευτική εορτή και πανήγυρη του Προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου ελκύει πολλούς επισκέπτες. Η επίσκεψη αυτή δίνει την ευκαιρία, σε όσους το επιθυμούν, ν’ ανέβουν στην ψηλή κορυφή Μαμαλή (ύψους 1424 μέτρων) κι από κει ν’ αγναντέψουν τα ψηλά βουνά της Κεντρικής Ελλάδος Όλυμπο, Κίσσαβο, Πίνδο, Άγραφα, Οίτη, Γκιώνα και τα ξακουστά Μετέωρα. Κατά την ανάβαση και κατάβασή τους από τη Μαμαλή, τους δίνεται επίσης η δυνατότητα ν’ απολαύσουν το ωραίο δάσος με οξιές που την περιβάλλει. Το δάσος αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα και αξιολογότερα δάση οξιάς της Ελλάδος.

Εντυπωσιάζει η θέα από ψηλά του μέσου ρου του Τιταρήσιου ομηρικού ποταμού, ο οποίος διαρρέει την πεδιάδα της Ποταμιάς, και των χωριών που απλώνονται στις καταπράσινες πλευρές του.

Περιδιαβαίνοντας τα εκτός οικισμού ποικιλόμορφα τοπία της Βερδικούσιας, συναντά κανείς πλούσια χλωρίδα και πανίδα, περίτεχνα ξωκκλήσια, αρχαιολογικούς χώρους, μικρούς οικισμούς (εγκατελειμμένους και μη) και πολλά άλλα αξιοθέατα.

Οι διάσπαρτοι παλαιοί και σημερινοί οικισμοί δημιουργήθηκαν εξ ανάγκης, λόγω της μεγάλης απόστασης των χώρων εργασίας (γεωργικές και κτηνοτροφικές μονάδες) από τον μητρικό οικισμό.

Οι κάτοικοί της είναι φίλεργοι, προοδευτικοί και φιλόξενοι άνθρωποι.  Αγαπούν υπερβολικά τον τόπο τους, ανταποκρίνονται άμεσα στα καλέσματα των πολιτιστικών συλλόγων τους και συμμετέχουν ενεργά στα δρώμενα των εθίμων, παραδόσεων και πανηγύρεων του χωριού τους.

Οι ανάγκες και οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, ώθησαν πολλούς Βερδικουσιώτες να εγκαταλείψουν διαχρονικά τις εστίες τους και να μετοικίσουν σε άλλες περιοχές της Ελλάδος και του εξωτερικού για μια καλύτερη ζωή.

Με όπλα την εξυπνάδα τους, την εργατικότητα και την άμιλλα που τους διέπει, διέπρεψαν και μεγαλούργησαν στις νέες πατρίδες τους. Έγιναν εξαιρετικοί επιστήμονες, συγγραφείς (όπως ο εξαίρετος εκπαιδευτικός Χρήστος Καφφές και πολλοί άλλοι), περιζήτητοι επαγγελματίες, διετέλεσαν βουλευτές, περιφερειακοί και δημοτικοί σύμβουλοι, τοπικοί άρχοντες (δήμαρχοι, πρόεδροι), πρόεδροι πανελληνίων συνδικαλιστικών οργανώσεων κ.λπ., δίνοντας με την παρουσία τους το στίγμα σ΄ όλους τους τομείς της δημόσιας και κοινωνικής ζωής της χώρας μας.

Εισαγωγή

Είναι γνωστό ότι πολλά ονόματα οικισμών δεν έχουν καταχωρισθεί ορθά στα ΦΕΚ και σε άλλα δημόσια έγγραφα. Πολλές φορές η γραφή τους δεν συνάδει με την ορθή εκφορά ή την πραγματική έννοια των τοπωνυμίων ή ακόμη και με τη σωστή ορθογραφία τους. Στα ίδια ή σε διαφορετικά ΦΕΚ συμβαίνει οι οικισμοί να αναφέρονται άλλοτε ως χωρία και άλλοτε ως συνοικισμοί ή οικισμοί και τα ονόματά τους με διάφορες μορφές εν πολλοίς αναιτιολόγητες.

Κατά τη γνώμη μου, τα λάθη ή οι παραλείψεις αυτές οφείλονται είτε στον κακό γραφικό χαρακτήρα του γραμματέα της Κοινότητας,  κυρίως στα πρώτα χρόνια της ίδρυσης και επέκτασης του ελληνικού κράτους, είτε στις παραναγνώσεις των διορθωτών των τυπογραφικών δοκιμίων.

Με την απογραφή του 1940 και μετά, άρχισε να αποκαθίσταται η ορθή γραφή των τοπωνυμίων (οικωνυμίων σήμερα) ως προς το γένος, τις καταλήξεις και την ορθογραφία.

Κατά τη μεταγραφή, μετέφερα αυτούσια ή σε εισαγωγικά τα «λανθασμένα» οικωνύμια, ακόμη και ολόκληρες παραγράφους όπως  αυτά είχαν τυπωθεί στα οικεία ΦΕΚ και τις απογραφές.

Η ΒΕΡΔΙΚΟΥΣΣΑ (επίσημη ονομασία)

Η ΒΕΡΔΙΚΟΥΣΙΑ (κοινή ονομασία)

Έτος 1913

Στην απογραφή του 1913 αναφέρεται με το όνομα Βερδικούσια με 1630 κατοίκους (816 άρρενες και 814 θήλεις) υπαγόμενη στην Υποδιοίκηση της Ελασσόνας του Νομού Κοζάνης (ΦΕΚ 112Α/28.3.1915).

Έτος 1915

«Η τέως υποδιοίκησις Ελασσώνος» (εκτός από τα χωριά Δεσκάτη, Άγιος Γεώργιος, Σέλισμα, Παρασκευή, Παλαιά Τσούκα, Λουτρός, Κρανιά, Πιτσούγκια και Μπεσεριτσά, τα οποία προσαρτήθηκαν στην Υποδιοίκηση Γρεβενών, του Νομού Κοζάνης) αποσπάται από τον Νομό Κοζάνης και «προστίθεται εις τον νομόν Λαρίσης» (ΦΕΚ 120Α/1.4.1915).

Έτος 1919

«Ο συνοικισμός» (σ.σ. αντί οικισμός) Βερδικούσα   αναγνωρίζεται κοινότητα με το όνομα «Κοινότης Βερδικούσης» και έδρα τον ομώνυμο συνοικισμό.

Με την κοινότητα ενώνεται «ο συνοικισμός» Παλαιά Σμόλια της Επαρχίας Ελασσόνος, του Νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 3Α/7.1.1919).

Σημείωση: Δεν εντοπίστηκε ο χρόνος ίδρυσης της Επαρχίας Ελασσόνος.

Έτος 1920

Στην απογραφή του 1920 αναφέρεται με το όνομα Βερδικούσα   με 1594 κατοίκους (760 άρρενες και 834 θήλεις) υπαγόμενη στην Κοινότητα  Βερδικούσης, του Τμήματος Υποδιοικήσεως Ελασσόνος, του Νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 244Α/27.12.1921. Απογραφή 18.12.1920).

Σημείωση: Το παραπάνω ΦΕΚ, άγνωστο γιατί, αναφέρει Τμήμα Υποδιοικήσεως Ελασσόνος αντί Επαρχία Ελασσόνος.

«Ο συνοικισμός» Παλαιά Σμόλια αποσπάται από την Κοινότητα Βερδικούσης και προσαρτάται στην Κοινότητα Νέας Σμόλιας του Νομού Τρικάλων (ΦΕΚ 193Α/27.8.1920).

Έτος 1928

Στην απογραφή του 1928 αναγράφεται με το όνομα Βερδικούσα   με 1786 κατοίκους (881 άρρενες και 905 θήλεις) υπαγόμενη στην Κοινότητα Βερδικούσης, της Επαρχίας Ελασσόνος, του Νομού Λαρίσης (ΓΣΥΕ. Απογραφή 15-16 Μαΐου 1928).

Έτος 1940

Στην απογραφή του 1940 αναφέρεται με το όνομα η Βερδικούσσα   με 2035 κατοίκους (1018 άρρενες και 1017 θήλεις) υπαγόμενη στην Κοινότητα Βερδικούσσης, της Επαρχίας Ελασσόνος, του Νομού Λαρίσης (ΓΣΥΕ. Απογραφή 16.10.1940, έκδοση 1950).

Έτος 1951

Στην απογραφή του 1951 αναφέρεται με το όνομα η Βερδικούσσα με 2419 κατοίκους υπαγόμενη στην Κοινότητα Βερδικούσσης, της Επαρχίας Ελασσόνος, του Νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 167Α/31.7.1954. Απογραφή 7.4.1951).

Με την απογραφή αυτή αναγνωρίζεται ο οικισμός τα Αμπέλια με 1 κάτοικο προσαρτώμενος στην Κοινότητα Βερδικούσσης.

Έτος 1961

Στην απογραφή του 1961 αναφέρεται με το όνομα η Βερδικούσσα με 2932 κατοίκους υπαγόμενη στην Κοινότητα Βερδικούσσης, της Επαρχίας Ελασσόνος, του Νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 16Β/19.1.1962. Απογραφή 19.3.1961).

Τα Αμπέλια 23 κάτοικοι.

Μ’ αυτή την απογραφή αναγνωρίζονται οι οικισμοί ο Βάρκος με 9 κατοίκους, η Κουτσούφλιανη με 14 κατοίκους,  τα Παλιάμπελα με 9 κατοίκους και τα Παλιάσκια με 16 κατοίκους προσαρτώμενοι στην Κοινότητα Βερδικούσσης.

Έτος 1971

Στην απογραφή του 1971 αναφέρεται η Βερδικούσσα με 2331 κατοίκους υπαγόμενη στην Κοινότητα Βερδικούσσης, της Επαρχίας Ελασσόνος, του Νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 225Β/14.3.1972. Απογραφή 14.3.1971).

Τα Αμπέλια 205 κάτοικοι.

Ο Βάρκος 8 κάτοικοι.

Η Κουτσούφλιανη 62 κάτοικοι.

Τα Παλιάμπελα 81 κάτοικοι.

Τα Παλιάσκια  46 κάτοικοι.

Έτος 1981

Στην απογραφή του 1981 αναφέρεται με το όνομα η Βερδικούσσα με 2174 κατοίκους υπαγόμενη στην Κοινότητα Βερδικούσσης, της Επαρχίας Ελασσόνος, του Νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 370Β/14.6.1982. Απογραφή 5.4.1981).

Τα Αμπέλια 282 κάτοικοι.

Ο Βάρκος 42 κάτοικοι.

Η Κουτσούφλιανη 91 κάτοικοι.

Τα Παλιάμπελα 148 κάτοικοι.

Τα Παλιάσκια  56 κάτοικοι.

Έτος 1991

Στην απογραφή του 1991 αναφέρεται με το όνομα η Βερδικούσσα με 2246 κατοίκους υπαγόμενη στην Κοινότητα Βερδικούσσης, της Επαρχίας Ελασσόνος, του Νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 882Β/6.12.1993. Απογραφή 17 Μαρτίου 1991).

Τα Αμπέλια 297 κάτοικοι.

Ο Βάρκος 84 κάτοικοι.

Η Κουτσούφλιανη 87 κάτοικοι.

Τα Παλιάμπελα 154 κάτοικοι.

Τα Παλιάσκια 106 κάτοικοι.

Έτος 1997

Στην Κοινότητα Βερδικούσσης, σύμφωνα με τον νόμο 2539 «Συγκρότηση της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης» Πρόγραμμα «Καποδίστριας», δεν επέρχεται καμία μεταβολή (ΦΕΚ 244Α /4.12.1997).

Έτος 1999

Οι νέοι δήμοι και  κοινότητες του Προγράμματος «Καποδίστριας» αρχίζουν να λειτουργούν από 01-01-1999. Την ίδια ημερομηνία οι επαρχίες, ως μονάδες της διοικητικής διαίρεσης της χώρας, καταργούνται (ΦΕΚ 244Α /4.12.1997, άρθρα 2 και 19).

Έτος 2001

Στην απογραφή του 2001 αναφέρεται με το όνομα η Βερδικούσσα με 1711 κατοίκους, ανήκουσα στο Κοινοτικό Διαμέρισμα της Κοινότητας Βερδικούσσης, του Νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 715Β /12.6.2002. Απογραφή 18.3.2001).

Τα Αμπέλια 241 κάτοικοι.

Ο Βάρκος 90 κάτοικοι.

Η Κουτσούφλιανη 55 κάτοικοι.

Τα Παλιάμπελα 90 κάτοικοι.

Τα Παλιάσκια 49 κάτοικοι.

Έτος 2010

Η Κοινότητα Βερδικούσσης καταργείται και υπάγεται μαζί με τους οικισμούς τα Αμπέλια,  τον Βάρκο,  την Κουτσούφλιανη, τα Παλιάμπελα και τα Παλιάσκια στον συσταθέντα διευρυμένο Δήμο Ελασσόνας με έδρα την Ελασσόνα, του Νομού Λάρισας (ΦΕΚ 87Α 07-06-2010).

Η Βερδικούσσα (μαζί με τους οικισμούς τα Αμπέλια,  τον Βάρκο,  την Κουτσούφλιανη, τα Παλιάμπελα και τα Παλιάσκια), σύμφωνα με το νεότερο ΦΕΚ 1292Β 11-08-2010, υπάγεται στη Δημοτική Κοινότητα Βερδικούσσης,  της Δημοτικής Ενότητας Βερδικούσσης, του Δήμου Ελασσόνας, της Περιφερειακής Ενότητας Λάρισας (όπως αποκαλείται πλέον ο Νομός Λάρισας).

Έτος 2011

Στην απογραφή του 2011 αναφέρεται ως οικισμός με το όνομα η Βερδικούσσα με 1810 κατοίκους (ΦΕΚ 699Β/20.3.2014) υπαγόμενη, σύμφωνα με τα ΦΕΚ 87Α/7.6.2010 και 1292Β/11.8.2010, στη Δημοτική Κοινότητα Βερδικούσσης, της Δημοτικής Ενότητας Βερδικούσσης, του Δήμου Ελασσόνας, της ΠΕ Λάρισας.

Τα Αμπέλια 255 κάτοικοι.

Ο Βάρκος 47 κάτοικοι.

Η Κουτσούφλιανη 20 κάτοικοι.

Τα Παλιάμπελα 80 κάτοικοι.

Τα Παλιάσκια 39 κάτοικοι.

Έτος 2019

Η Δημοτική Κοινότητα Βερδικούσσης, της Δημοτικής Ενότητας Βερδικούσσης, του Δήμου Ελασσόνας, της ΠΕ Λάρισας στην οποία υπάγονται ο οικισμός η Βερδικούσσα και οι υπόλοιποι προαναφερθέντες οικισμοί, αποκαλείται πλέον Κοινότητα Βερδικούσσης σύμφωνα με το ΦΕΚ 1327Α/19.4.2019.

Έτος 2021

Στην απογραφή του 2021 η Δημοτική Ενότητα Βερδικούσσης εμφανίζεται  με 1877 κατοίκους (ΕΛ.ΣΤ.Α. 29.12.2022)

Στοιχεία της απογραφής του 2021 για τον οικισμό της Βερδικούσσης δεν εντοπίστηκαν.

Επίλογος-σχόλια

Στις απογραφές του 1913, 1920 και 1928 το όνομα του οικισμού αναγράφεται χωρίς άρθρο.

Στην απογραφή του 1940 και στις μετέπειτα, αναγράφεται με άρθρο. Μέχρι και την απογραφή του 1961 αναγράφεται στη στήλη «Πόλεις και χωρία» ενώ στις μετέπειτα απογραφές αναγράφεται στη στήλη «οικισμοί».

Στην απογραφή του 1951 και εντεύθεν, δεν μνημονεύεται ο αριθμός των αρρένων και θηλέων κατοίκων όπως στις προηγούμενες απογραφές, παρά μόνον ο συνολικός αριθμός των.

Παρατηρούμε επίσης ότι στα διάφορα δημόσια έγγραφα η ονομασία του οικισμού αναφέρεται, διαχρονικά, με διάφορες μορφές. Στην απογραφή του 1913 αναφέρεται ως «Βερδικούσια», στα ΦΕΚ και στις απογραφές του 1920 και 1928 αναφέρεται ως «Βερδικούσα», στην απογραφή όμως του 1940 και μέχρι σήμερα επικρατεί επίσημα το όνομα «η Βερδικούσσα». Αξίζει να σημειωθεί ότι στην καθημερινότητα ακούγεται και γράφεται με το κοινό όνομα «η Βερδικούσια».

Η μη παγιωμένη εκφορά και ορθογραφία του ονόματος, στον προφορικό και γραπτό λόγο, αναδεικνύεται και από το ΦΕΚ 103Α/13.5.1919 «Περί εγκρίσεως Κατανομής της Χωροφυλακής». Εκεί τον ιδρυόμενο Σταθμό, τον αναφέρει ως «Σταθμός Χωροφυλακής Βερδικουσίων» με καθορισμό περιφέρειας τα χωριά Βερδικούσια (έδρα) και Σμόλια. ‘Έτσι, η γραφή «Βερδικουσίων» μας παραπέμπει στο ουδέτερο «τα Βερδικούσια» και όχι στο θηλυκό «η Βερδικούσια».

Επίσης σ’ όλες τις απογραφές, οι οικισμοί με τις κοινές ονομασίες ο Βαρκός ή το Βαρκό ή τα Βαρκά, η Παλιάσκια ή η Παλιά Συκιά, ονομασίες που χρησιμοποιούν οι κάτοικοι της Βερδικούσιας και των γύρω περιοχών στον προφορικό και γραπτό λόγο, αναγράφονται με τα αντίστοιχα ονόματα «ο Βάρκος» και «τα Παλιάσκια».

Του γεωπόνου Κώστα Μπρούζα

Πηγές: ΦΕΚ, ΕΛΣΤΑΤ, Πληροφορίες Φίλων και Προσωπική Εμπειρία.

Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET