Ο Κοκκινοπηλός (Κοκκινοπλός) και τα Καλύβια της Ελασσόνας

 Ο Κοκκινοπηλός ή Κοκκινοπλός, ο φημισμένος οικισμός του Δήμου Ελασσόνας, κείται στις νοτιοδυτικές πλαγιές του μυθικού Ολύμπου, σε μέσο υψόμετρο 1200 μ.,  και απέχει από τη Λάρισα περίπου 72 χλμ. Σε χαμηλότερο ύψος, περί τα 600 μ., βρίσκονται τα Καλύβια, των οποίων μητρικός οικισμός είναι ο Κοκκινοπηλός.

Ο Κοκκινοπηλός, με χιλιετή σχεδόν ιστορία, υπέστη πολλά δεινά συμμετέχοντας στους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους μας το 1821, το 1854, το 1878, το 1897 και στον Μακεδονικό Αγώνα. Ο πληθυσμός, παρότι δοκιμάστηκε από μαζικές καταστροφές, πυρπολήσεις, εκδιώξεις, προσπάθειες εθνολογικής αλλοίωσης κ.λπ., κατάφερε να σταθεί όρθιος στον τόπο του, και παράλληλα να διαπρέψει σε νέους τόπους όπου μέρος του, διαχρονικά, αναγκάστηκε να προσφύγει.

Από τη δεκαετία του ’50 μάς ήταν γνωστός ο Κοκκινοπηλός για τις παιδικές του κατασκηνώσεις. Όνειρο όλων των παιδιών της ευρύτερης περιοχής ήταν να πάμε κι εμείς να φιλοξενηθούμε στις κατασκηνώσεις του Κοκκινοπηλού. Για πολλά παιδιά το όνειρο αυτό έγινε πραγματικότητα, για άλλα όμως, όπως του γράφοντος, δεν έγινε. Προσωπικά, ευτύχισα αργότερα, με την ιδιότητα του κρατικού υπαλλήλου, να τον επισκεφθώ πολλές φορές.

Δεσμός και σημείο αναφοράς των απανταχού Κοκκινοπλιτών είναι ο εξαιρετικός ναός της Αγ. Παρασκευής και η πλατεία του χωριού με τον πολυετή πλάτανό της.

Ο οικισμός Καλύβια είναι δημιούργημα, σε μορφή καλυβίων (εξού και το όνομα), των κατοίκων του Κοκκινοπηλού από την περίοδο των Οθωμανών έως τη δεκαετία του ’50. Έκτοτε, εξελίχτηκε σε συγκροτημένο σύγχρονο οικισμό και σήμερα είναι δημοφιλής τόπος αναψυχής και αφετηρίας προς τον Όλυμπο, πολύ προσφιλής για ορειβασία και συναφείς αθλητικές δραστηριότητες σε πανελλήνια κλίμακα.

Στην παρούσα έρευνα παρουσιάζονται οι αυτοδιοικητικές και πληθυσμιακές εξελίξεις των εν λόγω οικισμών από την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς (1912) μέχρι σήμερα.

Ο Κοκκινοπηλός (παλιά ονομασία Κοκκινοπλός) και τα Καλύβια (έδρα της Δημοτικής Κοινότητας Κοκκινοπηλού).

Έτος 1913

Στην απογραφή του 1913, ο σημερινός οικισμός Κοκκινοπηλός αναφέρεται ως χωρίον με το όνομα Κοκκινοπλός με 1976 κατοίκους (1120 άρρενες και 856 θήλεις) υπαγόμενο στην υποδιοίκηση Ελασσόνος του νομού Κοζάνης (ΦΕΚ 112Α/28.3.1915).

Σ’ αυτή την απογραφή ο οικισμός Καλύβια δεν αναφέρεται.

Έτος 1915

«Η τέως υποδιοίκησις Ελασσώνος» (εκτός από τα χωριά Δεσκάτη, Άγιος Γεώργιος, Σέλισμα, Παρασκευή, Παλαιά Τσούκα, Λουτρός, Κρανιά, Πιτσούγκια και Μπεσεριτσά τα οποία προσαρτήθηκαν στην υποδιοίκηση των Γρεβενών, του νομού Κοζάνης) αποσπάται από τον νομό της Κοζάνης και «προστίθεται εις τον νομόν Λαρίσης» (ΦΕΚ 120Α/1.4.1915).

Έτος 1919

Ο συνοικισμός [οικισμός] Κοκκινοπλός αναγνωρίζεται Κοινότητα με το όνομα «Κοινότης Κοκκινοπλού» και έδρα τον ομώνυμο συνοικισμό [οικισμό] της επαρχίας Ελασσόνας, του νομού Λαρίσης χωρίς ν’ αναφέρεται ο οικισμός Καλύβια, αλλά ούτε και ο χρόνος ίδρυσης της επαρχίας Ελασσόνας.

Έτος 1920

Στην απογραφή του 1920, ο οικισμός Κοκκινοπηλός αναφέρεται πάλι ως χωρίον με το όνομα Κοκκινοπλός με 1349 κατοίκους (690 άρρενες και 659 θήλεις) υπαγόμενο στην Κοινότητα Κοκκινοπλού, του Τμήματος Υποδιοικήσεως Ελασσόνος, του νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 244Α/27.12.1921, απογραφή 18.12.1920).

Σημείωση: Το παραπάνω ΦΕΚ, άγνωστο γιατί,  αναφέρει Τμήμα Υποδιοικήσεως Ελασσόνος αντί επαρχία Ελασσόνος.

Και σ’ αυτή την απογραφή ο οικισμός Καλύβια δεν αναφέρεται.

Έτος 1928

«Ο Συνοικισμός Ασπρόχωμα αποσπάται της κοινότητος Καλλιθέας Ολύμπου του νομού Λαρίσης επαρχίας Ελασσόνος και ενούται εις την κοινότητα Κοκκινοπλού του αυτού νομού και επαρχίας» σύμφωνα με το ΦΕΚ 36Α/ 14.3.1928.

Στην απογραφή του 1928, ξανά ο οικισμός Κοκκινοπηλός αναφέρεται ως χωρίον με το όνομα Κοκκινοπλός με 1619 κατοίκους (827 άρρενες και 792 θήλεις) υπαγόμενο στην Κοινότητα Κοκκινοπλού, της επαρχίας Ελασσόνος, του νομού Λαρίσης (ΓΣΥΕ: απογραφή 15-16 Μαΐου 1928).

Ο οικισμός Καλύβια ούτε σ’ αυτή την απογραφή αναφέρεται.

Επίσης, δεν αναφέρεται και ο άρτι προσαρτηθείς στην κοινότητα οικισμός Ασπρόχωμα.

Έτος 1940

Στην απογραφή του 1940 αναφέρονται ως χωριά με τα μέχρι σήμερα ονόματά τους: ο Κοκκινοπηλός (και όχι Κοκκινοπλός) με 1734 κατοίκους (857 άρρενες και 877 θήλεις) και τα Καλύβια (για πρώτη φορά) με 264 κατοίκους (137 άρρενες και 127 θήλεις) υπαγόμενα στην Κοινότητα Κοκκινοπηλού, της επαρχίας Ελασσόνος, του νομού Λαρίσης (ΓΣΥΕ: απογραφή 16.10.1940, έκδοση 1950).

Αναφέρονται στην απογραφή, επίσης για πρώτη φορά, το Ασπρόχωμα με 114 κατοίκους και τα Παλιάμπελα, ως χωριά, με 77 κατοίκους υπαγόμενα στην ίδια Κοινότητα.

Έτος 1951

Στην απογραφή του 1951 αναφέρονται, ως χωριά, με τα ονόματα ο Κοκκινοπηλός με 732 κατοίκους και τα Καλύβια με 752 κατοίκους υπαγόμενα στην Κοινότητα Κοκκινοπηλού, της επαρχίας Ελασσόνος, του νομού Λαρίσης (ΕΣΥΕ και ΦΕΚ 167Α/31.7.1954 –Απογραφή 7.4.1951–).

Το Ασπρόχωμα με  277 κατοίκους.

Τα Παλιάμπελα με 60 κατοίκους.

Έτος 1961

Στην απογραφή του 1961 αναφέρονται ως χωριά με τα ονόματα ο Κοκκινοπηλός με 707 κατοίκους και τα Καλύβια με 891 κατοίκους υπαγόμενα στην Κοινότητα Κοκκινοπηλού, της επαρχίας Ελασσόνος, του νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 16Β/19.1.1962, απογραφή 19.3.1961).

Το Ασπρόχωμα με  327 κατοίκους.

Τα Παλιάμπελα με 91 κατοίκους.

Έτος 1969

«Ο συνοικισμός «Ασπρόχωμα« αποσπώμενος της εις ην νυν υπάγεται Κοινότητος Κοκκινοπηλού, εν τη επαρχία Ελασσόνος και τω Νομώ Λαρίσης, προσαρτάται τη συνεχομένη αυτώ Κοινότητι Λόφου» (ΦΕΚ 54Α/ 28.3.1969).

Έτος 1971

Στην απογραφή του 1971 αναφέρονται ως οικισμοί με τα ονόματα ο Κοκκινοπηλός με 420 κατοίκους και τα Καλύβια με 725 κατοίκους υπαγόμενα στην Κοινότητα Κοκκινοπηλού, της επαρχίας Ελασσόνος, του νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 225Β/14.3.1972, απογραφή 14.3.1971).

Τα Παλιάμπελα 0 (μηδέν) κατοίκους.

Έτος 1977

Με αποφάσεις των αρμοδίων κρατικών οργάνων, «Εγκρίνεται η υπ’ αριθ. 15/23.5.1976 απόφασις του Κοινοτικού Συμβουλίου Κοκκινοπηλού, περί μεταφοράς της έδρας της Κοινότητας Κοκκινοπηλού της Επαρχίας Ελασσόνος του Νομού Λαρίσης εκ του συνοικισμού «Κοκκινοπηλός» εις τον συνοικισμόν «Καλύβια»» (ΦΕΚ 14Α/ 15.1.1977).

Έτος 1978

Με την από 28.3.1977 αίτηση των κατοίκων του Κοκκινοπηλού και την υπ’ αριθ. 19/27.4.1977 απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου Πυθίου και άλλων σχετικών αποφάσεων του κράτους «Ο συνοικισμός Κοκκινοπηλός της ομωνύμου Κοινότητος της Επαρχίας Ελασσόνος του Νομού Λαρίσης, προσαρτάται εις την συνεχομένην αυτώ Κοινότητα Πυθίου εν τη αυτή Επαρχία και τω αυτώ Νομώ» (ΦΕΚ 46Α/ 31.3.1978).

Έτος 1981

Στην απογραφή του 1981, τα Καλύβια αναφέρονται ως οικισμός με 614 κατοίκους υπαγόμενα στην Κοινότητα Κοκκινοπηλού.

Ο Κοκκινοπηλός αναφέρεται ως οικισμός με 639 κατοίκους, υπαγόμενος στην Κοινότητα Πυθίου της επαρχίας Ελασσόνος, του νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 370Β/14.6.1982, απογραφή 5.4.1981).

Ο οικισμός τα Παλιάμπελα  καταργείται και ενσωματώνεται στα Καλύβια.

Έτος 1991

Στην απογραφή του 1991 τα Καλύβια, με 764 κατοίκους, αναφέρονται ως οικισμός υπαγόμενα στην Κοινότητα Κοκκινοπηλού, και ο Κοκκινοπηλός ως οικισμός με 221 κατοίκους υπαγόμενος στην Κοινότητα Πυθίου της επαρχίας Ελασσόνος, του νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 882Β/ 6.12.1993, απογραφή 17.3.1991).

Με την από 13.9.1988 αίτηση των Εκλογέων κατοίκων του Κοκκινοπηλού και την υπ’ αριθ. 17/1989 απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου Κοκκινοπηλού και άλλων σχετικών αποφάσεων του κράτους «Ο συνοικισμός «Κοκκινοπηλού[ός], ο» της Κοινότητας Πυθίου της Επαρχίας Ελασσόνος του Νομού Λαρίσης, προσαρτάται στην συνεχόμενη με αυτόν Κοινότητα Κοκκινοπηλού της Επαρχίας Ελασσόνος του ίδιου Νομού» (ΦΕΚ 66Α/6.5.1991).

Έτος 1997

Οι οικισμοί τα Καλύβια και ο Κοκκινοπηλός της επαρχίας Ελασσόνος, του νομού Λαρίσης αποσπώνται από την Κοινότητα του Κοκκινοπηλού (η οποία καταργείται με τον νόμο Καποδίστριας και προσδιορίζεται με τον όρο «δημοτικό Διαμέρισμα») και προσαρτώνται στον συνιστάμενο Δήμο Ολύμπου με έδρα την Καλλιθέα (ΦΕΚ 244Α/4.12.1997).

Έτος 2001

Στην απογραφή του 2001 αναφέρονται, ως οικισμοί, με τα ονόματα τα Καλύβια με 526 κατοίκους και ο Κοκκινοπηλός με 200 κατοίκους υπαγόμενοι στο αποκαλούμενο Δημοτικό Διαμέρισμα Κοκκινοπηλού του Δήμου Ολύμπου, του Νομού Λαρίσης (ΦΕΚ 715Β/12.6.2002, απογραφή 18.3.2001).

Έτος 2006

Το Δημοτικό Διαμέρισμα Κοκκινοπηλού ονομάζεται Τοπικό Διαμέρισμα Κοκκινοπηλού του Δήμου Ολύμπου του Νομού Λαρίσης σύμφωνα με το ΦΕΚ 114Α/8.6.2006.

Έτος 2010

Ο Δήμος Ολύμπου καταργείται και υπάγεται στον νεοσυσταθέντα διευρυμένο Δήμο Ελασσόνας (με έδρα την Ελασσόνα) του Νομού Λάρισας (ΦΕΚ 87Α/7.6.2010).

Οι οικισμοί τα Καλύβια και ο Κοκκινοπηλός, σύμφωνα με το νεότερο ΦΕΚ 1292Β/ 11.8.2010, υπάγονται στην Τοπική Κοινότητα Κοκκινοπηλού, της Δημοτικής Ενότητας Ολύμπου, του Δήμου Ελασσόνας της ΠΕ Λάρισας (όπως αποκαλείται πλέον ο Νομός Λαρίσης).

Έτος 2011

Στην απογραφή του 2011 αναφέρονται ως οικισμοί με τα ονόματα τα Καλύβια με 467 κατοίκους και ο Κοκκινοπηλός με 121 κατοίκους (ΦΕΚ 699Β/20.3.2014) υπαγόμενοι, σύμφωνα με τα ΦΕΚ 87Α/7.6.2010 και 1292Β/11.8.2010, στην Τοπική Κοινότητα Κοκκινοπηλού, της Δημοτικής Ενότητας Ολύμπου, του Δήμου Ελασσόνας της ΠΕ Λάρισας.

Έτος 2019

Η Τοπική Κοινότητα Κοκκινοπηλού, στην οποία υπάγονται οι οικισμοί τα Καλύβια και ο Κοκκινοπηλός, αποκαλείται Κοινότητα Κοκκινοπηλού σύμφωνα με το ΦΕΚ 1327Α/19.4.2019. 

Έτος 2021

Με τον Νόμο 4804/2021, οι Κοινότητες καταργούνται και αντικαθίστανται από τις Δημοτικές Κοινότητες με λιγότερη αυτονομία (ΦΕΚ 90Α/5.6.2021).

Στην απογραφή του 2021 αναφέρεται ως Δημοτική Κοινότητα Κοκκινοπηλού της Δημοτικής Ενότητας Ολύμπου του Δήμου Ελασσόνας της ΠΕ Λάρισας με 420 μόνιμους κατοίκους τα Καλύβια και 110  μόνιμους κατοίκους ο Κοκκινοπηλός (ΦΕΚ 2090Β/7.4.2024., απογραφή 23 Οκτ. – 23 Νοεμ. 2021).

Επιλογικά σχόλια

Οι απογραφέντες κάτοικοι στις μνημονευθείσες απογραφές, πλην του 2021, συνιστούν τους πραγματικούς πληθυσμούς του κάθε οικισμού. Πραγματικός πληθυσμός ορίζεται ως το σύνολο του πληθυσμού που βρέθηκε και απογράφηκε κατά την απογραφή στον συγκεκριμένο τόπο, ανεξάρτητα από την μόνιμη διαμονή του.

Στις απογραφές του 1913, 1920 και 1928 τα ονόματα των οικισμών αναγράφονται χωρίς άρθρο, ενώ στην απογραφή του 1940, και στις μετέπειτα, αναγράφονται με το άρθρο. Μέχρι και την απογραφή του 1961 αναγράφονται στη στήλη Πόλεις και χωρία ενώ στις μετέπειτα απογραφές αναγράφονται στη στήλη οικισμοί.

Στην απογραφή του 1951 και εντεύθεν δεν μνημονεύεται ο αριθμός των αρρένων και θηλέων κατοίκων, όπως στις προηγούμενες, παρά μόνον ο συνολικός αριθμός.

Πηγές: ΦΕΚ, ΕΛΣΤΑΤ, Ε.Ε.Τ.Α.Α. Α.Ε., Πληροφορίες Φίλων και Προσωπική Εμπειρία.

Του Γεωπόνου Κώστα Μπρούζα

Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET